Ðây là một khu rừng xanh tươi trong dãy núi Hy Mã Lạp Sơn, lòng
sông Hằng từ ngàn cao đổ về, chầm chậm chảy như muốn nghỉ ngơi sau khi đã vượt
qua nhiều đoạn thác ghềnh.
Bên bờ sông phía Nam, vượt lên trên muôn ngàn cây lá xanh tốt, có
một cây xoài khổng lồ. Thân cây vút tận trời. Cành xoài đâm ngang che cả một
vùng trời rộng lớn. Nhiều nhánh ngã ngang trên giòng sông, soi hình xuống đáy
nước, trái xoài mập mạp, to trĩu cả cây.
Cây xoài là nơi tụ họp của một đoàn vượn đông đúc. Tám ngàn con,
chúng họp thành một quốc gia hẳn hoi đứng đầu là một vượn chúa, thân hình cao
đẹp, sức khỏe phi thường. Nguồn lợi thiên nhiên đủ cung cấp cho toàn đoàn lương
thực trong suốt cả một mùa. Nhưng phải cẩn thận, không được để trái nào chín
tới, phải ăn quả lúc còn xanh. Ðó là lịnh của vượn chúa biết lo xa, và bầy
vượn ngoan ngoãn làm theo.
Một hôm, một điều không may xảy đến. Một trái xoài che khuất bởi
một tổ kiến to, dần dà chín mùi, chín mùi, rơi xuống dòng sông. Trái xoài bị
nước cuốn đi, trôi dạt vào bể bơi của vua xứ Ba La Nại vừa đúng lúc nhà vua
đang tắm. Trái xoài to một cách khác thường, mập mạp và thơm tho. Nhà vua bèn
với nhặt lên bóc ra ăn thử, ngài không đợi ý kiến của viên cận thần. Chưa khi
nào vua được ăn một trái cây ngon như thế.
Thế là sau đó, các người thợ rừng được gọi đến hỏi ý kiến. Mọi
người đều trả lời là họ chưa thấy cây xoài nào trái to như vậy. Nhưng nhà vua
đã quyết định sẽ tìm cho kỳ được cây xoài quý giá kia. Và ngày hôm sau cả một
đội binh thuyền được huy động để vượt dòng sông, họ chuẩn bị rất nhiều lương
thực, quyết dừng lại khi nào đến được dưới gốc xoài. . .
Sau ba ngày đường, một buổi chiều kia, người ta tìm thấy trên một
triền núi xa, một cây xoài cao lớn. Tin vui mừng truyền đi rất nhanh. Cánh tay
được chuyền thêm sức mạnh. Người ta chèo suốt đêm ấy và cả ngày hôm sau.
Ðến chiều người ta đã gần đến được dưới cây xoài. Không thể tả hết
nỗi ngạc nhiên của quân binh và vua quan. Họ chưa bao giờ thấy một cây to như
thế. Ðứng trước cảnh núi non hùng vĩ, con người thấy mình bé nhỏ quá. Ai nấy
đều có ít nhiều lo ngại. Mà hình như trên cây có những con vật đang chuyển
động. Không phải một vài chục, một vài trăm mà hàng ngàn. Ðoàn thuyền đến
gần. Người ta nhận ra đó là một thế giới vượn đang chiếm cứ cả cây xoài
và sinh sống ở đấy. Nhà vua đứng ở mũi thuyền cũng vừa nghiệm thấy như thế. Quả
là một sự khinh mạn lớn vì tất cả những trái xoài ngon từ trước đến giờ đều bị
loài vượn đáng ghét kia ăn trước hết cả. Lịnh truyền ra cho tất cả quân lính
phải bao vây chặt chẽ, và chuẩn bị sẵn sàng cung tên chờ ngày mai, khi mặt trời
trở dậy, bắt đầu tàn sát tất cả đoàn vượn kia!
Về phía đoàn vượn, tất cả đều tỏ vẻ hoảng sợ. Chúng đoán biết có
một tai nạn không tiền khoáng hậu sẽ xảy đến với chúng, mặc dầu vượn chúa đã
tìm cách làm an lòng.
Trong đêm ấy, vượn chúa băn khoăn nát óc nghĩ cách cứu đoàn. Rồi
thình lình, vượn chúa vụt trèo ra đầu cành ngả sang sông. Từ đây qua bờ bên kia
còn xa lắm. Sông rộng, nước sâu khó có một con vượn nào có thể thoát được sang
ngã này. Bỗng vượn chúa nhún mình lấy hết sức mạnh, đánh một cái nhảy sang bên
kia bờ. Rồi vượn chúa đi tìm những sợi mây dài, nối liền lại và loay hoay cột
một đầu dây vào thân cây, còn đầu dây kia cột vào thân mình, xong xuôi, vượn
chúa lại lấy hết sức để nhảy trở về cây xoài.
Vượn chúa định làm một chiếc cầu bằng dây để cứu thoát cho cả đoàn
mình chuyển sang bên kia bờ. Nhưng, nguy thay! Sợi dây bị hụt đoạn chừng một
sải tay và vừa đúng khi hai tay vượn chúa nắm được cành xoài đâm ra sông là sợi
dây vừa căng thẳng, kéo chân vượn ra phía sau. Không còn có thể chậm trễ một
giây lát nữa. Tám ngàn vượn phải chuyền sang sông đêm nay. Cho nên vượn chúa
nằm ngay trong thế đó, hai tay vượn nắm kỹ nhánh xoài, chân vượn nối dài thêm
sợi dây để làm cầu, vượn chúa ra lịnh cho toàn đoàn qua sông. Bầy vượn ngần
ngừ. Phải bước lên mình vượn chúa? Phải chuyền mình trên sợi dây đang kéo nặng
thân vượn chúa? Trước sự đau lòng ấy, nhiều con đã nức nở, chảy nước mắt. Nhưng
không còn chậm trễ vượn chúa mệt lả đi.
Qua bên kia bờ sông, con vượn Devadatta quay nhìn lại. Trong ánh lờ mờ của ngày
sắp dậy, nó thấy thân hình vượn chúa lông lá phờ phạc, im không cử động. Tự
nhiên nó cúi mặt xuống, rơi hai hàng lệ nóng, nó hối hận, nó cảm phục đức độ
bao dung của vượn chúa.
Sáng hôm sau, vua Ba Tư Nại truyền tiến quân. Nhưng một ngạc nhiên
lớn! Toàn thể bầy vượn đông đảo đang đêm đã trốn đi ngã nào hết. Quan quân đang
đứng dưới gốc cây xoài. Người ta nhìn lên. Cảnh tượng thật là cảm động. Một con
vượn to lớn khác thường đang nối mình với một sợi dây to bắt từ bên này sang
bên kia bờ sông. Vượn nằm im không cử động, hình như mệt ngất đi. Theo nhiều
người thợ săn cho biết thì đây là con vượn đầu đàn. Lúc bấy giờ nhà vua rõ đầu
đuôi. Thì ra con vượn đầu đàn đã lấy thân mình nối thành cầu để cứu thoát cho
cả bầy của mình. Vượn đầu đàn đã nêu gương hy sinh cao cả làm nhà vua cảm phục
lắm. Ngài đột nhiên tỉnh ngộ, nghĩ đến việc làm ích kỷ và thấp hèn của mình:
Chỉ vì muốn có những trái xoài ngon ngọt mà ngài đã dùng uy quyền huy động
nhiều người đến đây. Chỉ vì một ý muốn tầm thường nếu không muốn nói là sai
lầm, một sự tức giận nhỏ nhen mà ngài suýt gây nên một sự tàn sát thảm khốc.
Rồi ngài quay sang bọn thợ săn đang đứng yên, không còn hăm hở muốn giết hại
như trước. Ngài nói to để chỉ cho họ một bài học và lập tức truyền lịnh lui
quân, sau khi đã sai đưa vượn chúa xuống và tự tay ngài vuốt ve săn sóc cho
vượn chúa tỉnh lại.
Vượn chúa đã nêu lòng hy sinh cao cả để cứu đoàn một cách cảm động
trên đây, chính là tiền thân Ðức Phật Thích Ca.
“Người tu hạnh Bồ Tát phải lấy
từ bi làm gốc. Cây Bồ Ðề lớn mạnh nhờ bám sâu gốc rễ trong đất, kẻ tu hành lấy
Từ Bi lợi lạc hữu tình làm lẽ sống”.
